Amfetamina

Amfetamina (nazwa systematyczna: 1-fenylo-2-aminopropan; znana również jako: benzedryna, psychedryna, perwityna) – organiczny związek chemiczny o silnym działaniu psychotropowym pobudzający ośrodkowy układ nerwowy. Jest on mieszaniną racemiczną dwóch odmian prawoskrętnej (2S)(+)-1-fenylo-2-aminopropanu (dekstroamfetamina) i lewoskrętnej (2R)(-)-1-fenylo-2-aminopropanu (lewoamfetamina), które różnią się działaniem fizjologicznym.

Jej stereoizomer prawoskrętny S(+) dekstroamfetamina (deksedryna) dwukrotnie mocniej uwalnia noradrenalinę, jednak czterokrotnie słabiej blokuje jej wychwyt zwrotny.

Amfetamina jest jednym z bardziej rozpowszechnionych spośród nielegalnie rozprowadzanych środków psychotropowych. Uwalnia neuroprzekaźniki z zakończeń nerwowych i blokuje ich wychwyt zwrotny. Enancjomer R(-) silniej uwalnia noradrenalinę, enancjomer S(+) uwalnia głównie dopaminę, oba enancjomery najsłabiej uwalniają serotoninę. Wskutek tego zwiększa się aktywność układu nerwowego i w efekcie pobudzany jest cały organizm. Amfetamina najczęściej przyjmowana jest w formie siarczanu amfetaminy, rzadziej w postaci fosforanu, winianu czy higroskopijnego chlorowodorku.

Szkielet cząsteczki amfetaminy stanowi struktura fenyloetyloaminy, będąca podstawą wielu innych substancji psychoaktywnych, na przykład: MDMA, MDA, MDE, DOM, DOB. Pochodne amfetaminy mają również zastosowanie w medycynie (na przykład fentermina czy bupropion).

Wolna zasada (free base)

W temperaturze pokojowej amfetamina jest higroskopijną, bezbarwną cieczą o właściwościach silnie zasadowych i gęstości trochę mniejszej od wody. Amfetamina w postaci wolnej zasady na gorąco matowi szkło sodowe oraz niszczy gumę. Ma niezbyt przyjemny i charakterystyczny "mysi" zapach. Wolna zasada pozostawiona na ciele przez dłuższy czas powoduje trudno gojące się oparzenia, połknięta uszkadza ścianę żołądka powodując dotkliwy ból.

Temperatura wrzenia: 97 °C pod ciśnieniem 12 mmHg lub 203 °C pod ciśnieniem 760 mmHg. Podczas destylacji z wodą tworzy azeotrop. Rozpuszczalność w wodzie ok. 15 g/l. Rozpuszczalność wody w amfetaminie ok. 170 g/l. Pozostawiona na wolnym powietrzu ciemnieje reagując z tlenem (tworzy polimeryczne produkty) oraz dwutlenkiem węgla tworząc ciało stałe – higroskopijny karbaminian (rac)-amfetaminy, który pod wpływem wilgoci przechodzi w węglan. Przechowuje się ją w ciemnych butelkach napełnionych argonem lub azotem.

Sole amfetaminy

W celu zwiększenia trwałości amfetaminę przeprowadza się w sole amoniowe, najczęściej siarczan diamfetaminy (zwany w uproszczeniu również amfetaminą) (rozpuszczalność w wodzie 110 g/l w 20 °C) lub chlorowodorek amfetaminy (higroskopijny). Stosuje się również jednozasadowy fosforan amfetaminy lub winian diamfetaminy. Obie sole rozpuszczają się w wodzie lepiej niż siarczan i nie są higroskopijne. Wszystkie sole amfetaminy są białymi proszkami o gorzkim smaku.

Możliwe są poważne konsekwencje zdrowotne z powodu wyczerpania organizmu. W przypadku spożycia dużych ilości mogą się pojawiać takie problemy jak:

• zaburzenia wzroku i słuchu,
• arytmia serca, mogąca w skrajnych przypadkach powodować zawał,
• wycieńczenie organizmu,
• psychoza amfetaminowa.

Następnego dnia po zażyciu występują objawy wyczerpania, takie jak np. potrzeba snu. Najskuteczniejszym lekarstwem jest przespanie kilku dodatkowych godzin. Po zażywaniu kolejnych dawek przez wiele dni (tzw. "ciąg") mogą wystąpić objawy bardzo dużego wyczerpania organizmu, takie jak bardzo silna potrzeba snu, ogólna ospałość, depresja, utrata wagi, spadek odporności na infekcje, silne migreny i zawroty głowy. Już pierwsze zażycie może doprowadzić do tak zwanej psychozy amfetaminowej.

Ze względu na fakt, że amfetamina powoduje zanik poczucia głodu i zmęczenia – spożywanie jej, połączone z sytuacją wzmożonego wysiłku fizycznego (dyskoteka, uprawianie sportu ekstremalnego, ciężka praca fizyczna, duży wysiłek umysłowy), powoduje niekiedy bardzo poważne konsekwencje na skutek wyczerpania i odwodnienia, ze zgonem włącznie.

Osoby często spożywające amfetaminę mogą wpaść w "ciąg amfetaminowy". Amfetamina nie powoduje uzależnienia fizycznego lub jest ono bardzo słabe (może objawiać się dusznościami i lekkimi zawrotami głowy w momencie odstawienia), wywołuje jednak – jak każdy środek pobudzający – uzależnienie psychiczne.

Amfetamina przyjmowana dożylnie w postaci stężonych roztworów (zbliżonych do nasyconego) powoduje rozpad czerwonych krwinek i uwolnienie hemoglobiny. Amfetamina jako ligand tworzy z żelazem(II) związki kompleksowe poprzez które zachodzi utlenianie żelaza w hemoglobinie ze stopnia utlenienia +2 na +3, a wiec nieodwracalne tworzenie nieprzenoszącej tlenu methemoglobiny. Objawia się to sinieniem końców palców oraz ust, co może prowadzić do mikrouszkodzeń mózgu z powodu niedotlenienia.

Wstrzykiwanie stężonych roztworów powoduje powstawanie zakrzepów w naczyniach, które mogą stać się bezpośrednią przyczyną zawału serca lub zatorów w ośrodkowym układzie krwionośnym. Dodatkowym zagrożeniem przy gwałtownym podaniu dożylnym stężonego roztworu amfetaminy jest ryzyko wylewu podpajęczynówkowego. Ryzyko to bardzo rośnie z wiekiem, gdyż naczynia tracą normalną elastyczność, a więc i odporność na wzrost ciśnienia.

Najczęstszą przyczyną śmierci po przedawkowaniu amfetaminy jest paraliż mięśni oddechowych, a więc uduszenie się lub zatrzymanie akcji serca wskutek arytmii lub zawału. Najczęstszymi powikłaniami są mikrowylewy. Niewielka część osób popełnia samobójstwo wskutek psychozy amfetaminowej albo samookalecza się w fazie odstawienia. Ratowanie osoby która przedawkowała polega na podaniu neuroleptyków blokujących receptory adrenergiczne i dopaminergiczne w celu niedopuszczenia do nadmiernego ich pobudzenia oraz leki obniżające ciśnienie, dalej leczeniu objawowym. W przypadku psychozy amfetaminowej podaje się neuroleptyki (chlorpromazynę) domięśniowo lub/i relanium dożylnie. Osoby uzależnione od amfetaminy są bardzo wrażliwe na neuroleptyki, tak więc zwykle wystarczają dawki o połowę mniejsze niż u osób nieuzależnionych.